Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşelendiren bir düzen bileğildir. Tüze, maşer zarfında insanoğluın düpedüz nite davrandıklarını bileğil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, kendisine uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Adalet kıymeti dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene bırakmak, toplumsal yaşamın gerçekleşmesini tedariklemek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin zıtsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, katiyen haklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle maşer zarfında insanoğluın hesap ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte ahbaplık, isim davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-isim, isim-tabiat ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence altına hileınmasıdır. Tüze, insanlık seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgani fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, maşer sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak tamlayan gözlerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini tedariklemek maksadıyla konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve kanunların bütünüdür. Henüz geniş bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal yaşamma düzenidir. Tüze Sözcük Mealı Tüze kelimesi Arabi “doğruluk” kökünden hasılat ve doğruluk kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğruluk” kelimesinin çoğyüce “beddua’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na göre ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mealında da kullanılır. Uygulayım Mealı Tüze dönemden döneme değiştiği bâtınin hala doyurucu bir tanım binalamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Belli başlı bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi zarfında omurga olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş düzlük kısmına Özel Tüze, eşhas ile devlet yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Tüze, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun kafalıca alt dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Tüze kuralları isim davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun değer hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzeri nitelikteki parçalanmamış durumlarda uygulanması esenlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Tüze düzlükında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Tüze düzenini esenlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek bâtınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve kredi cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçıntıçılık cezaları kabil daha bir ahbaplık dallarında daha bir yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut politik gözleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşamma düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal yaşamı düzenleyip insanoğluın pasış ve emniyet zarfında bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Sosyal İhtiyaçların Zıtlanması) Hukukun kullanışlı amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile maşer zarfında canlı insanoğluın, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun binasından meydana gelen ihtiyaçlarını zıtlamaya çhileışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni yaşamın omurga gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun katıksız binasına ve bundan ileri gelen gereksinimlerine munis yürütmek zorundadır. Tüze önemli ölçübile, konuşu gerçeklere bile merbutdır; konuşu ihtiyaçlara uymalı ve onları zıtlamalıdır. 3. Adalet Tüze bu fonksiyonu ile sınırlı bir düzenleme altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak hak kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanımıyla hak, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yürütmek üzere iki daha bir anlamda kullanılır. Adalet gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mealında ferdî bir özelliği deyimler. Erkek her devran haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni görmek uğrunda daima ve bileğmedarımaişetmez bir çaba gösterir. İşte bu hesap ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak kavramı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık düzlükında hukuki değer olarak sözcük konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum bâtınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bâtınaziz kurallar parçalanmamışü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve tutmak durumunda bulunmuş olduğuna göre, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir değer niteliğindeki adalettir. Tüze bir maşer düzenini bâtınerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; ister mevcut düzeni sahabet etmek, gerekse onu bileğmedarımaişettirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her devran adalete kafavurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta zıtmıza müesses ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması gereken ahbaplık mealında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut ahbaplık düzenlerinin kendisine munis olup olmadığı açısından bir değer ve yorum ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve aksi zıtlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon abra zarfında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Alışılagelen olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşamma uyacak, hem bile bu toplumsal yaşamın pasış zarfında sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü esenlamaya çhileışacaktır.